Strach i niepokój często występują razem, ale tych terminów nie można stosować zamiennie. Strach jest intensywną biologiczną reakcją na bezpośrednie niebezpieczeństwo, podczas gdy niepokój jest emocją związaną z sytuacjami, które naszym zdaniem mogą się wydarzyć. Niespokojne emocje, związane z lękiem, mogą być odczuwane tak samo jak strach i dlatego łatwo je pomylić. Chociaż objawy często się pokrywają, doświadczenie strachu lub niepokoju różni się w zależności od kontekstu. Istnieje kilka ważnych różnic między strachem a lękiem.
Czym jest strach?
Strach jest wynikiem zagrożenia lub zbliżającego się niebezpieczeństwa. I choć przeraża, jest naturalnym mechanizmem ochronnym, który przewiduje i reaguje na zagrożenie, chroniąc nasz organizm przed zagrożeniem. Kiedy ktoś odczuwa strach, ciało przechodzi kilka natychmiastowych reakcji fizjologicznych, które mają pomóc w ucieczce przed niebezpieczeństwem. Neurobiologicznie uruchamiana jest produkcja m.in. adrenaliny, w efekcie serce zaczyna bić szybciej, oddech staje się płytszy i szybszy, nasze reakcje są również szybkie i automatyczne. Wszystkie fizyczne zmiany, które powoduje strach, pomagają nam szybko reagować na niebezpieczeństwo. Ta natychmiastowa reakcja fizyczna jest jedną z różnic między strachem a lękiem. Jeśli na przykład idziesz ciemną ulicą, a ktoś celuje w ciebie z pistoletu i mówi: „To jest rabunek”, doświadczysz strachu. Niebezpieczeństwo jest realne, określone i bezpośrednie.
Czy lęk jest normalny?
Lęk to słowo, używane w odniesieniu do niektórych rodzajów strachu, które zwykle mają związek z myślą o zagrożeniu lub czymś, o czym myślimy, że pójdzie „nie tak”. Podczas gdy lęk i strach wydają się podobne, lęk jest reakcją na emocje, a nie na niebezpieczeństwo realne. Załóżmy, że idziesz ciemną ulicą. Z krzaków nie dochodzą żadne dźwięki, a jedyne osoby, które widzisz, to rodzina z psem, idąca przed tobą. Mimo to zaczynasz się martwić, że stanie się coś złego. Doświadczasz podobnej reakcji: serce zaczyna bić szybciej, oddech staje się krótki i płytki, a mięśnie napinają się. Przeżywasz niepokój. Nie wydarzyło się nic, co sygnalizowałoby niebezpieczeństwo, a jednak doświadczamy niepokoju – reakcja wynika z możliwości niebezpieczeństwa. Lęk jest naturalną ludzką emocją w odpowiedzi na stresującą lub postrzeganą jako zagrażającą sytuację, która może wystąpić, a nie taką, która ma miejsce wokół nas.
Skąd mam wiedzieć, czy to lęk?
Różnica między strachem a lękiem opiera się na różnicy między emocjami. Strach jest reakcją na konkretne, realne niebezpieczeństwo, podczas gdy lęk to nadmierny i nieskoncentrowany strach, który może być wywołany przez różne bodźce. Lęk spowodowany stresem może utrzymywać się długo po usunięciu wyzwalacza lub pojawiać się bez wyzwalacza.
Kiedy niepokój nasila się, może powodować trudności w wykonywaniu codziennych czynności, np. co chwilę sprawdzasz, czy pojawiły się 👍lub komentarze pod wpisem w mediach społecznościowych – czujesz niepokój, kołatanie serca, bo może nikt nie zauważył, ktoś nie akceptuje, albo zostaniesz wykluczona z grupy za ten wpis. Kiedy niepokój trwa, twój strach przed lękiem będzie wzrastać. Ten cykl może prowadzić do niezdrowych zachowań jako sposobu na uniknięcie tego, co powoduje niepokój – takie zamknięte koło 😕
Gdy podczas normalnych wydarzeń uczucie niepokoju zaczyna przeszkadzać w codziennym życiu, jest klasyfikowane jako zaburzenie lękowe. Tak, jak istnieje różnica między strachem a lękiem, istnieje również różnica między uczuciem lęku a zaburzeniem lękowym. Zaburzenia lękowe to defekt zdrowia psychicznego. To normalne, że odczuwasz niepokój w pewnych sytuacjach, ale jeśli odczuwasz niepokój przez długi czas i w nieodpowiednich sytuacjach, może to oznaczać, że masz zaburzenia lękowe. Kiedy ktoś doświadcza zaburzeń lękowych, niepokój często pojawia się nieoczekiwanie, bez wyraźnego powodu. Reakcja lękowa na dany czynnik wyzwalający jest znacznie silniejsza, niż moglibyśmy się spodziewać i wówczas osoba doświadcza wielu nieuzasadnionych lęków, takich jak strach przed sytuacją, która prawdopodobnie nigdy się nie wydarzy.
W przypadku zaburzeń lękowych lęk może utrzymywać się przez długi czas, długo po rozwiązaniu sytuacji lub problemu. Może wydawać się niemożliwy do kontrolowania lub poradzenia sobie z nim, a w efekcie osoba nim owładnięta może zacząć unikać określonych miejsc lub czynności, które powodują niepokój. Może dotyczyć to zarówno świata zewnętrznego, jak i najbliższej rodziny. Pozostawienie kogoś w osamotnieniu w takim stanie może prowadzić do konfliktów, rosnących nieporozumień, ale i izolacji, a nawet depresji.
Czy można niepokój zmienić w radość?
Zaburzenia lękowe leczy się psychoterapią, farmakologią i samokontrolą, czyli umiejętnością rozpoznawania i nazywania stanu, w którym się znajdujemy oraz podejmowania działania – odmiennego od dotychczasowego, tak aby powstał nowy, zdrowy nawyk, wprowadzający nas w dobry nastrój. W wielu przypadkach psychoterapia jest zalecana jako leczenie podstawowe, a środki medyczne zalecane są, gdy psychoterapia nie wystarcza.
Natomiast samokontrola obejmuje drobne rzeczy, które robimy każdego dnia, aby zadbać o siebie. Jest to zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna, wystarczająca ilość snu i obserwowanie, czy nie powielamy złych – niewłaściwych dla nas nawyków. Takie wypracowanie dobrych nawyków-rytuałów może mieć znaczący wpływ nie tylko na poprawę samopoczucia tu i teraz, ale i długoterminowo, na spojrzenie na życie jako wezwanie.
Do ćwiczenia samokontroli wykorzystuje się proste i dla każdego dostępne narzędzia: starajcie się eliminować niepotrzebne zadania i rozpraszacze, żeby ułatwić sobie życie i wspomóc koncentrację i efektywność. Starajcie się być dla siebie mili i uprzejmi. Bądźcie codziennie wdzięczni osobom, które macie wokół siebie: w domu, szkole, uczelni, pracy, a nawet na ulicy. Warto uśmiechać się do świata, także na widok zwierząt czy przedmiotów, z którymi np. mamy przyjemne wspomnienia. Pamiętajcie, o tym aby doceniać drobiazgi, które spotykają nas w życiu, ale również doceniać samych siebie za małe i wielkie dokonania. Czasem kilka niewielkich zmian w codziennym myśleniu może wpłynąć na całe nasze życie. Jeśli będziemy wytrwali, zewnętrzne życie będzie harmonijnie przebiegało z wewnętrznym, a to wewnętrzne stanie się stabilniejsze i szczęśliwsze.
Dobre nawyki pomogą wam zmienić lęk w sytuacji, która wymaga od nas pracy i zaangażowania, ale koniec końców prowadzi do radości. Po pewnym czasie możecie nabrać takiej wprawy, że nawet nie będziecie zauważać, kiedy dokonujecie zmiany myślenia – zaczniecie to robić zupełnie naturalnie.
Zostawiam Was z myślą: „Dziś mi ta konkretna rzecz nie wyszła, ale kiedy dobrze się przygotuję, osiągnę cel, wykorzystując swoją wiedzę i umiejętności”. A ja wierzę, że potraficie dokonać małych-wielkich zmian i to już teraz:)
Ola Gil, trener profilaktyki zdrowia psychicznego FEZiP
Bibliografia
Azab M. Ph.D., The Pain of Worry: The Anxious Brain, Psychology Today, 2020
Association between Social Media use and depression among U.S. young adults, Depression And Anxiety, 2016
Burns D.D., Radość życia, czyli jak zwyciężyć depresję. Terapia zaburzeń nastroju, Zysk i S-ka, Poznań 2010
Przybylski, A.K., Murayama, K., Dehaan, C.R., & Gladwell , Motivational, emotional, and behavioral correlates Of Fear Of Missing Out. Computers in Human Behavior, 2013
Zhang C., Myers C.G., Mayer D., Chcesz poradzić sobie ze stresem? Naucz się czegoś nowego, Harward Business Review Polska, 2018
