Czym jest poczucie własnej wartości?
Poczucie własnej wartości to twoja opinia o sobie. Podobnie jak szacunek do samego siebie, opisuje twój poziom zaufania do twoich umiejętności, wiedzy i doświadczenia. Poczucie własnej wartości u dziecka jest zwykle najniższe i wzrasta w okresie dojrzewania, a w wieku dorosłym ostatecznie osiąga dość stabilny i trwały poziom.
Niskie poczucie własnej wartości często wpływa na ugruntowanie się naszych cech osobowości - tak samo zresztą jak zbyt wysokie. Nasza samoocena może znacząco wpłynąć na motywację, samopoczucie psychiczne i ogólną jakość życia. Jeśli poczucie własnej wartości jest zbyt wysokie albo zbyt niskie, powstaje problem. Lepsze zrozumienie tego, czym ono jest, może pomóc w osiągnięciu równowagi.
Dlaczego poczucie własnej wartości jest TAKIE WAŻNE
Wpływa ono na procesy podejmowania decyzji, relacje, zdrowie emocjonalne i ogólne samopoczucie. Wpływa również na motywację, ponieważ osoby o zdrowym, pozytywnym spojrzeniu na siebie, rozumieją swój potencjał i zdecydowanie częściej podejmują nowe wyzwania, a pojawiające się trudności traktują bardziej jako wyzwanie, problem do rozwiązania, niż zagrożenie.
Cztery filary poczucia własnej wartości to:
- dobre/prawdziwe zrozumienie swoich umiejętności
- zdrowe relacje z samym sobą, a dzięki temu umiejętność utrzymywania zdrowych relacji z innymi
- realistyczne i odpowiednie oczekiwania wobec siebie i innych
- zrozumienie swoich potrzeb i umiejętność wyrażania tych potrzeb
Osoby o niskiej samoocenie odczuwają mniejszą pewność co do swoich umiejętności i mogą wątpić w proces podejmowania decyzji. Często nie podejmują nowych wyzwań, bo brak im motywacji, jako że nie wierzą, że mogą osiągnąć wyznaczony cel.
Mając niski poziom pewności siebie, możemy czuć się osamotnieni, niekochani, nieakceptowani, przez co pojawiają się problemy w relacjach i brakuje nam umiejętności wyrażania swoich potrzeb. Cierpi też na tym nasza asertywność.
Natomiast osoby, które mają zbyt wysokie poczucie własnej wartości mogą przeceniać swoje umiejętności oraz czuć się uprawnione do odniesienia sukcesu, nawet bez poparcia swojej wiary w siebie umiejętnościami i wiedzą. Często mogą zmagać się z problemami w związkach oraz ograniczać rozwój i samodoskonalenie, ponieważ są skupione na postrzeganiu siebie jako wręcz idealnych.
Niskie poczucie własnej wartości to nasza jakość życia
Niska samoocena może obniżyć jakość życia na wiele różnych sposobów. Negatywne uczucia, w tym ciągła samokrytyka, może prowadzić do uporczywego uczucia smutku, depresji, lęku, gniewu, porażki, wstydu lub poczucia winy. Konsekwencją są problemy w nawiązywaniu relacji czy budowaniu stabilnego/szczęśliwego związku, np. osoby o złym zdaniu na swój temat tolerują wszelkiego rodzaju nieuzasadnione zachowania ze strony drugiej osoby, ponieważ wierzą, że muszą zdobyć – czy wręcz zasłużyć – na miłość i przyjaźń, bo myślą, że nie mogą być kochani lub nie są godni miłości a nawet akceptacji. Alternatywnie, osoba o niskiej samoocenie może czuć się zła i znęcać się nad innymi ludźmi, cały czas krytykując, umniejszając czy poniżając kogoś.
Niskiej samoocenie towarzyszy lęk przed osądem, w konsekwencji np. osoby o niskim poczuciu wartości unikają działań, które angażują innych, takich jak wydarzenia sportowe lub towarzyskie, ponieważ obawiają się, że zostaną negatywnie osądzone. Osoby takie mają również trudności z radzeniem sobie z wydarzeniami życiowymi, ponieważ uważają, że są „beznadziejne” i nie poradzą sobie z niczym. Prowadzi to do zaniedbań w wielu obszarach, np. nadużywa alkoholu czy papierosów. Niska samoocena zwiększa ryzyko samookaleczenia, zaburzeń odżywiania, nadużywania narkotyków, a nawet myśli i prób samobójczych, prowadzących do samobójczej śmierci.
Budowanie poczucia własnej wartości - recepta na polubienie samego siebie
Poczucie własnej wartości jest silnie związane z tym, jak postrzegamy i jak reagujemy na rzeczy, które spotykają nas w życiu. Warto wzmacniać tę własną siłę, aby czuć się dobrze z sobą i innymi:
- Dzięki mówieniu do siebie pozytywnie – traktuj siebie jak swojego najlepszego przyjaciela. Bądź wspierający, miły i wyrozumiały. Nie bądź dla siebie surowy, gdy popełnisz błąd.
- Rzuć wyzwanie negatywnemu patrzeniu na siebie – za każdym razem, gdy krytykujesz siebie, zatrzymaj się i szukaj obiektywnych dowodów na to, że krytyka jest prawdziwa. Jeśli uważasz, że nie potrafisz być obiektywny, poproś zaufanego przyjaciela o opinię. Zdasz sobie sprawę, że większość twojej negatywnej samooceny jest bezpodstawna. Określisz, co tobie służy, a nad czym warto popracować. W ten sposób zbudujesz adekwatny obraz własnej osoby.
- Nie porównuj się do innych (zaakceptuj samą siebie) – uznaj, że każdy jest inny i że każde ludzkie życie ma wartość samą w sobie. Samoakceptacja jest kluczem. Niestety, przylgnięcie do mediów społecznościowych negatywnie wpływa na naszą samoocenę. To tak, jakbyśmy ciągle uczestniczyli w rankingu „na najlepszego”. Zanurzenie w takiej atmosferze powoduje, że nieustannie oceniamy samych siebie. Zamiast przeglądania kolejnych wpisów, zacznij kolekcjonować prawdziwe komplementy, nie odrzucaj słów uznania i nie ignoruj pozytywnych ocen poprzez umniejszanie w stylu: „a to tylko przypadek” – tylko podziękuj i doceń siebie, np. poprzez taki prosty komunikat „tak, to było wyzwanie, nawet nie myślałam, że temu sprostam, ale dzięki przygotowaniu – udało się, dziękuję, że to widzisz".
- Coś, co Ciebie wyróżnia. Przypominaj sobie często, nawet każdego dnia, o swoich mocnych stronach. Napisz listę i często się do niej odwołuj. Jeśli czujesz, że nie możesz wymyślić o sobie nic dobrego, poproś zaufaną osobę, która dobrze Cię zna, aby pomogła w sporządzeniu takiej listy.
- Zapomnij o przeszłości – skoncentruj się na życiu tu i teraz, zamiast przeżywać na nowo stare rany i rozczarowania.
- Każdy dzień zaczynaj pozytywnym przesłaniem – inspirujące myśli, lektura, znajdź sentencję na każdy dzień, zapisz na karteczce i noś ją ze sobą, żeby w każdej chwili móc na nią spojrzeć i „doładować baterię” poczucia wartości.
- Przestań się zamartwiać się – zaakceptuj, że nie możesz zobaczyć ani zmienić przyszłości i staraj się zachować swoje myśli tu i teraz.
- Znajdź czas na swoje pasje, planuj je w każdym tygodniu a następnie skup się na tym by dążyć do ich realizacji; wówczas uda się je zrealizować pomimo napiętego terminarza. Zapewni Ci to poczuci kontroli nad własnym życiem.
- Ćwiczenia fizyczne to zawsze dobry impuls dla mózgu i antitodum, które świetnie działa na nasz stan psychiczny, fizyczny i emocjonalny. Ruch, szczególnie ten na świeżym powietrzu, przebywanie w naturze, pomaga w dobrym samopoczuciu i chroni przed depresją. Pamiętaj, aby cel był realny i mierzalny. Zastosuj metodę „krok po kroku”, zacznij od codziennego spaceru, zapisz się na lokalne zajęcia na siłowni lub pływanie.
- Bądź asertywny – komunikuj swoje potrzeby, pragnienia, uczucia, przekonania i opinie innym w bezpośredni i uczciwy sposób.
Ćwicz powyższe sugestie każdego dnia – potrzeba wysiłku i czujności, aby zastąpić nieprzydatne myśli i zachowania zdrowymi nawykami. Prowadź pamiętnik lub dziennik, aby rejestrować swoje postępy i szukaj wsparcia w budowaniu własnej wartości. Nieocenieni są w tym nasi przyjaciele, ukochana osoba, której możemy opowiedzieć o problemach z samooceną. Czytaj książki o samorozwoju, weź udział w zajęciach rozwijających Twoje hobby lub naucz się czegoś nowego, znajdź warsztaty wspierające rozwój osobisty. Jeżeli są obszary, które napawają Cię lękiem i czujesz, że blokują zmianę, zasięgnij porady terapeuty, trenera profilaktyki zdrowia psychicznego lub rozwoju osobistego.
Do zapamiętania
- Poczucie własnej wartości to twoja opinia o sobie.
- Wszystkim od czasu do czasu brakuje pewności siebie, ale osoby o niskiej samoocenie są przez większość czasu niezadowolone z siebie.
- Potrzeba uwagi i codziennej praktyki, aby zwiększyć swoją samoocenę. Ale tylko praktyka czyni mistrza.
- Powodzenia, w budowaniu poczucia własnej wartości – naszego najlepszego przyjaciela
Ola Gil, trener profilaktyki zdrowia psychicznego FEZiP
Ps. Jeżeli masz problemy z poprawą poczucia własnej wartości lub jeśli niska samoocena powoduje, że czujesz brak sił, przygnębienie i zadajesz sobie pytanie: czy to depresja? skonsultuj się z lekarzem (np. psychologiem), aby uzyskać informacje i porady dotyczące wsparcia oraz leczenia.
Źródła
Maslow A., Motywacja i osobowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2023
Nguyen DT, Wright EP, Dedding C, Pham TT, Bunders J. Low self-esteem and its association with anxiety, depression, and suicidal ideation in Vietnamese secondary school students: A cross-sectional study. Front Psychiatry. 2019; 10:698. doi:10.3389/fpsyt.2019.00698
Trzesniewski KH, Donnellan MB, Robins RW., Stability of self-esteem across the life span. J Pers Soc Psychol. 2003;84(1):205-220
